ه . آمادگی جسمی ـ روانی
آمادگی جسمی ـ روانی شرط دیگر تمرکز حواس به شمار میرود؛ بنابراین، عواملی چون گرسنگی و تشنگی، خستگی و کسالت، خوابآلودگی، اضطراب، عجله، دلمشغولی و… باعث آن میشود که هنگام حفظ قرآن، آرامش و تمرکز لازم را نداشته باشیم و نتوانیم قرآن را به دقت حفظ کنیم. بر این اساس، بهتر است ابتدا آمادگی لازم را به دست آورده، برنامه حفظ قرآن خود را به زمان مناسب دیگری موکول کنی
م.
و. کاستن از بار حافظه
بهتر است ذهن خود را از پر شدن دور کنید؛ زیرا در این صورت، حافظه خود را با این اندیشه که کارهای کوچک متعدد روزانه ضرورتاً باید در زمان خاصی انجام شوند، انباشته خواهید کرد. آنگاه که مجبور شویم بسیاری از موضوعات کوچک و پیش پا افتاده را به خاطر بسپاریم، توانایی خود را در جهت تمرکز حواس برای حفظ قرآن به حداقل ممکن کاهش دادهایم.
برای اینکه مانع از فشار این موضوعات به ذهن شویم، پیشنهادهای ذیل توصیه میشود:کارهایی را که باید انجام شود، با سرعت انجام دهید تا دیگر به آنها فکر نکنید. از توجه به افکار بیارزش، بیهوده، تصاویر نامناسب، متون بیمحتوا و جزئیات گنگ خوداری کنید. برای این کار کافی است هر چیزی را در همان وهله اول حفظ نکنید. موضوعات روزمره را که هنگام حفظ قرآن به ذهن خطور میکند، بیدرنگ در یک دفتر یادداشت، یاددا
شت کرده، بدینوسیله حافظه خود را درگیر آن نکنید. بکوشید موضوعات کمارزش و جزئی را که در کار حافظه اخلال ایجاد میکند، به فراموشی بسپارید.
ز. تکرار و مرور
در نظریه خبرپردازی یادگیری، نظام یاد به سه مرحله اصلی حافظه حسی، حافظه کوتاه مدت و حافظه درازمدت تقسیم شده است. ابتدا محرکهای محیطی به وسیله گیرندههای حسی دریافت، و وارد حافظه حسی میشوند. بعد اطلاعاتی که به حافظه حسّی وارد شدهاند اگر مورد دقت یا توجه قرار گیرند، وارد حافظه کوتاهمدت میشوند؛ سپس اطلاعات وارد شده به حافظه کوتاهمدت مربوط به اطلاعات پیشین موجود در حافظه درازمدت رمزگردانی شده، به این حافظه وارد میشوند و جزو آموختههای فرد در میآیند. اطلاعات به کمک سه فرایند شناختی عمده با نامهای تکرار یا مرور، بسط یا گسترش و سازماندهی به حافظه درازمدت انتقال مییابند.
1. مکررخوانی
برای حفظ کردن هر آیه از قرآن باید آن را چندین بار و هر بار با توجه تمام به هر حرف و کلمه موجود در آن، تلاوت کرد؛ البته دفعات تکرار با توجه به قدرت حافظه هر شخص و نیز به نسبت سخت یا آسان بودن آیات فرق میکند. برخی شاید با 3 بار خواندن یک آیه نه چندان طولانی آن را به خاطر بسپارند؛ ولی برخی دیگر به تمرین بیشتری نیاز دارند.
بهطور طبیعی با چندین بار خواندن آیه، مقدار فراوانی از کلمات آن در ذهن جای میگیرد؛ اما هنوز آیه مزبور بهطور کامل جای خود را در ذهن نیافته است. حال باید آیه را بدون استفاده از قرآن و با کمک گرفتن از حافظه بخوانید. احتمالاً در این هنگام به اشکالاتی بر خواهید خورد و تعدادی از کلمات و حروف را به یاد نخواهید آورد؛ زیرا هنوز بر تمام کلمات احاطه نیافتهاید.
در هر قسمتی که متوقف شدید و نتوانستید کلمه مورد نظر را در ذهن خود بیابید، به قرآن رجوع کنید؛ آن کلمه را بجویید و به ذهن بسپارید و به همین ترتیب برای بقیه آیه عمل کنید تا بتوانید آیه را به طور کامل و به راحتی از حفظ بخوانید. حال آیه را دستکم 5 بار از حفظ تلاوت کنید تا مطمئن شوید آن را خوب به خاطر سپردهاید. مهم این است که قادر باشید آیه محفوظه را روان و راحت قرائت کنید، نه با دشواری و بروز اشکالات. توصیه مهم این است که بکوشید هنگام مرور، آیات را تلاوت کنید و فقط از ذهن نگذرانید.
2. بخش به بخش حفظ کردن
در این روش، مقدار فراوانی از اطلاعات به چند بخش تقسیم و این بخشها به نوبت آموخته میشوند. انتقال اطلاعات به حافظه درازمدت به کوشش فراوان نیاز دارد. وقتی مقدار بسیاری اطلاعات به چند بخش کوچکتر تقسیم میشود و آن بخشها بهطور جداگانه آموخته میشوند، انتقال آنها به حافظه درازمدت آسانتر انجام میگیرد.در مورد حفظ کردن آیات متوسط یا طولانی، باید هر چند کلمه از آیه مثلاً هر 3 یا 4 کلمه را جدا از قسمتهای دیگر حفظ؛ سپس هر قسمت را به قسمتهای قبل از آن وصل کرد تا آیه تمام شود؛ به طور مثال، در آیه 23 از سوره مبارکه جاثیه:
(أَفَرَأَیْتَ مَنْ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ…).
ابتدا قسمت اول را به وسیله تکرار و همراه با دقت و تمرکز کافی حفظ میکنیم:
حال به قسمت بعدی میرسیم:
(وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَی عِلْمٍ…) (تکرار) تا اینکه حفظ شود.
حال قسمت اول و دوم را چندین بار با یکدیگر میخوانیم:
(أَفَرَأَیْتَ مَنْ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَی عِلْمٍ)(تکرار)
اکنون قسمت سوم: (وَخَتَمَ عَلَی سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ…) (تکرار)
قسمت سوم را به بخشهای قبلی وصل و تکرار میکنیم.
حال قسمت چهارم:
(وَجَعَلَ عَلَی بَصَرِهِ غِشَاوَةً… ) (تکرار)
قسمت پنجم،
(فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ… ) (تکرار)
حال به قسمتهای پیش وصل و تکرار شود.
قسمت آخر: (أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ) (تکرار)
حال همه آیه را میتوانیم به راحتی از حفظ تلاوت کنیم.
3. درنگ و تمرین پراکنده
موضوعی که در بحث تکرار و تمرین همیشه مورد سؤل بوده، چگونگی تمرین و تکرار حوادث است. آیا تمرین و تکرار حوادث به صورت پشت سر هم و متوالی هنگامیادگیری، عملکرد حافظه و یادآوری را افزایش میدهد یا تمرین و تکرار حوادث به صورت پراکنده و با فاصله یادآوری بهتری به همراه خواهد داشت؟
ملتون (1970) مطالعات مهمی
را در زمینه مقایسه بین تمرین پراکنده و تمرین متوالی و اهمیت اثر درنگ گزارش داده است. او در یکی از آزمایشهای خود نشان میدهد که هرچه مدت زمان ارائه برای هر کلمه طولانیتر شود، عملکرد حافظه و یادآوری بهتر میشود.
در تمرین پراکنده، یادگیرنده به جای اینکه بکوشد یکباره و در یک نوبت، مقدار فراوانی اطلاعات را حفظ کند، وقتش را تقسیم، و چندین بار آن اطلاعات را مرور میکند. این کار باعث میشود تا از خستگی و از بین رفتن انگیزه فرد جلوگیری شود. اگر یادگیرنده چندین نوبت صرف مطالعه کند، آنچه را در نوبت قبل فراموش کرده، در نوبت بعد به سرعت میآموزد؛ بنابراین اگر بهطور مثال، روزی 2 ساعت برای حفظ قرآن وقت صرف کردهاید، این 2 ساعت به همپیوسته و یکباره نباشد؛ بلکه آن را به 3 وقت 40 دقیقهای و یا به 2 زمان 60 دقیقهای با فاصله زمانی مناسب بین آنها تقسیم کنید.
4. مکرّر شنیدن
گاهی اوقات انسان توانایی بهرهگیری مناسب و مستقیم از حافظه را برای مرور آیات ندارد. اینجا برای اینکه هم از وقت موجود استفاده شود و هم ذهن فشار بسیاری را متحمل نشود، بسیار مناسب است که از نوار ترتیل قرآن استفاده کنید به این صورت که نوار آیات مورد نظر را که به روش ترتیل تلاوت شده به دقت گوش دهید و آنها را همزمان با قرائت قاری از ذهن بگذرانید.
بدیهی است که موارد اشتباه بهوسیله نوار در همان لحظه برطرف میشود. به طور تجربی میتوان ادعا کرد که این کار فشار کمتری را بر نیروی حافظه انسان وارد میسازد؛ ولی روش مرور از طریق گوشدادن به صورت شیوه اصلی توصیه نمیشود؛ زیرا: اولاً، با این کار، قوه حافظه، تنبل و ضعیف میشود؛ ثانیاً، خیلی دیرتر به نتیجه مطلوب میتوان رسید؛ ثالثاً، محفوظات استحکام چندانی نخواهند داشت. ضمناً در صورت استفاده از نوار بکوشید از نوارهای ترتیل کُند که دارای سرعت کمتری در مقایسه با ترتیل معمول است استفاده کنید.
5. تکرار بیشتر آیات مشابه
آیات بسیاری را میتوان سراغ گرفت که با هم شباهت دارند یا عینِ همند؛ برای مثال، آیه 58 بقره با آیات 161 آلعمران، 5 انعام، 6 شعراء، 10 نمل، و 31 قصص همانند است و آیه 89 سوره آل عمران همان آیه 5 سوره نور است.حال توصیه میشود که در حفظ اینگونه آیات کوشش و تکرار بیشتری کنید.اگر آیههای غیر همانند برای حفظ باید ده مرتبه تکرار شوند، این آیات را لازم است بیست مرتبه تکرار کرد تا خوب در ذهن جای گیرند. این همانندی، در پایان بعضی از آیات نیز وجود دارد؛ مثل (إِنَّ اللّهَ کانَ غَفُوراً رَحِیماً) و (کانَ اللّهُ غَفُوراً رَحِیماً)، یا (إِنَّ اللّهَ کانَ عَلِیماً حَکِیماً) و (وَ اللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).
6. پُرآموزی
پرآموزی جلو تداخل در یادگیری را میگیرد. پرآموزی یعنی تکرار مطالب و یادگیری تا حد اشباع. برای این منظور، پس از آنکه یادگیرنده به حد دلخواه به یادگیری یا عملکرد دست یافت، باز هم برای مدتی بیشتر به تمرین و تکرار ادامه میدهد. زمانی گفته میشود که مهارتی به حد پرآموزی آموخته شده است که تمرین اضافی دیگر نتواند آن را بهبود بخشد.توصیه بسیار مهم ما این است که تا آیهای را به صورت کاملاً متقن و مستحکم حفظ نکردهاید، هیچ گاه سراغ آیه بعدی نروید. عدم رعایت این نکته حتماً مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد.
ح . گسترش
گسترش به معنای افزودن معنا به اطلاعات جدید از طریق پیوند آن با دانش پیشین است. به عبارت دیگر، ما از طرحوارههایمان و از دانش موجود خود استفاده میکنیم تا معنای اطلاعات تازه را درک کنیم. یادگیرنده به کمک راهبرد گسترش، بین آنچه ازپیش میدانسته و آنچه قصد یادگیریاش را دارد، پل ارتباطی ایجاد میکند.این کار از راه افزودن جزئیات بیشتر به مطلب تازه، خلق مثالها و مواردی برای آن، ایجاد تداعی بین آن و اندیشههای دیگر، و استنباط کردن درباره آن، انجام میشود. اینجا ب
ه اختصار برخی از راهبردهای مربوط به گسترش، و کاربرد آنها را در حفظ قرآن ارائه میکنیم.
1. سر واژه
اگر شما نیازمندید اطلاعات را برای زمانی طولانی به یاد داشته باشید، یک «سرواژه» یا «سرنام» شیوه مناسبی است. سرواژه کلمهای به شکل مختصر است که از حرف اول هر کلمه در یک فراز تشکیل شده است. مانند کلمه (ناجا) که از حروف اول (نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) تشکیل یافته. با استفاده از سرواژه میتوان حروف آغازین چند آیه قرآن را به هم پیوند داد و با ساختن کلمهای، امکان یادآوری آیات را تسهیل کرد؛
بهطور مثال، با پیوند دادن حروف اول سه آیه 12 تا 14 سوره نساء که مشتمل بر یک صفحه قرآن، با رسمالخط عث
مانطه است میتوان کلمه «وتو» را ساخت و به این ترتیب آیات را یادآوری کرد. این روش برای پرهیز از اشتباه آیات مشابه نیز بسیار مؤثر است؛ برای مثال، در آخر آیه 3 آیه متوالی از سوره آلعمران یعنی آیات 176 تا 178 سه جمله شبیه به هم وجود دارد که فقط در یک کلمه به ترتیب ذیل اختلاف دارند:
آیه 176 (ولهم عذاب عظیم)
آیه 177 (ولهم عذاب الیم)
آیه 178(ولهم عذاب مهین)
حفظ کردن ترتیب این سه جمله قدری وق
تگیر است. اگر بخواهیم ترتیب درست این جملات را در هر آیه به خاطر بسپاریم میتوانیم به حروف اول سه کلمه «عظیم، الیم و مهین» توجه کرده، کلمه «عام» را که به معنای سال است، به دست آوریم. حال حافظ قرآن میتواند هنگام خواندن این آیات با به یاد آوردن کلمه رمز متوجه ترتیب آنها شود.
2. یادداشتبرداری
منظور از یادداشتبرداری، انتخاب و ثبت نکات مهم مطلب شنیداری یا نوشتاری است. در صورتی میتوان یادداشتبرداری را در ردیف راهبردهای گسترش معنایی قرار داد که به یادگیرنده کمک کند اطلاعات جدید را سازمان دهد و بین آنها و دانش موجود خود پیوند برقرار سازد.برای رفع اشتباه در حفظ آیات مشابه، بهترین روش، یادداشت برداری و نوشتن این موارد و علامتگذاری و مقایسه بین آنها است.
بدین ترتیب حافظ میتواند کنار هر آیه (به وسیله مداد) موارد مشابه آن را (شماره آیه و نام سوره) یادداشت کند.در مورد اهمیت یادداشتبرداری در حفظ مطالب، ابوبصیر از امام صادقعلیهالسلام نقل میکند که فرمود: «اکتبوا فانکم لا تحفظوا حتی تکتبوا؛ بنویسید؛ زیرا شما یاد نمیگیرید مگر اینکه بنویسید».
3. تصویرسازی ذهنی
منظور از تصویرسازی ذهنی یعنی برقراری ارتباط معنادار بین مطالب از طریق ایجاد رابطه ذهنی بین آنها… . این تدبیر آموزشی یادگیری دانشآموزان را بهبود میبخشد.با استفاده از این شیوه میتوان محتوا و مضمون یک آیه را به یک تصویر ذهنی پیوند زد و با یادآوری آن تصویر، محتوای آیه را به یاد آورد؛ بهطور مثال، در داستان ورود فرشتگان به صورت میهمان بر حضرت ابراهیمعلیهالسلام که از آیه 69 به بعد در سوره هود آمده میتوان محتوای آیه را با این تصویر ذهنی تداعی کرد که مردی گوسالهای بریان شده را به سوی میهمان میبرد. مضمون آیه 70 با این تصویر تداعی میشود که میهمانان از تناول آن گوساله امتناع میکنند. محتوای آیه 71 را میتوان به شکل زنی در حا
ل خنده تصویر کرد و محتوای آیه 72 را با تصویر یک زوج سالخورده و با علامت تعجب بر فراز آنها و… .
4. روش مکانها
یکی دیگر از راههای بسط معنایی، روش مکانها است. در روش مکانها که روش قدیم برای حفظ کردن اطلاعات است، یادگیرنده، هنگام یادگیری و یادآوری مطالب، مکان اشیا را در ذهن خود مجسّم میکند. برای استفاده از این روش، یادگیرنده ابتدا به ترتیب موقعیت یا مکان اشیا را میآموزد، یعنی نقشه آنها را به خاطر میسپارد، و هنگام یادآوری، با طی این مراحل ذهنی، آنها را به یاد میآورد.
شما نیز میتوانید مثال ذیل را در کارهای خود به نحو مؤثری به کار ببرید: ابتدا ده مکان را در خانه خود برگزینید. آنها را
به نحوی انتخاب کنید که توالی حرکت از یک مکان به مکان دیگر روشن و بدیهی باشد؛ برای مثال، در ورودی تا هال، آشپزخانه، اتاق خواب و… . مطمئن شوید که این ده مکان را به آسانی و به ترتیب بتوانید تصور کنید.
حال 10 گزینه را در نظر بگیرید و آنها را در یکی از این ده مکان قرار دهید. بدینوسیله شما میتوانید جایگاه هر آیه را در یکی از مکانهای خانه قرار داده، با ورود ذهنی به هر مکان، آیهای را که از آن مکان تداعی میشود، به یاد آورید. بکوشید جای هر آیه در صفحه قرآن را کاملاً به خاطر بسپارید تا آسانتر بتوانید آیه حفظ شده را به خاطر آورده، ارائه کنید.
ط. سازماندهی
سازماندهی بهترین و کاملترین نوع
راهبرد بسط معنایی است با این تفاوت که یادگیرنده در استفاده از راهبرد سازماندهی، برای معنادار ساختن یادگیری، به مطالبی که قصد یادگیری آنها را دارد، نوعی چارچوب سازمانی تحمیل میکند؛ اما چنین عملی در راهبردهای گسترش الزامی نیست. سادهترین شکل سازماندهی این است که اطلاعات را در دستههایی قرار دهیم تا آنها را آسانتر یاد بگیریم و راحتتر به یاد آوریم.
وقتی مادههای متعدد یادگیری را دستهبندی میکنیم، از بار حافظه فعال خود میکاهیم و قدرت تمرکزمان را بیشتر میکنیم. همین امر، علت اصلی تسهیل یادگیری از راه دستهبندی اطلاعات است. در واقع ما از مقدار اطلاعاتی که میخواهیم یاد بگیریم کم نمیکنیم؛ بلکه از راه تقطیع، مادههای اطلاعاتی را محدود میسازیم. روشهای ذیل میتواند ما را برای سازماندهی اطلاعات و حفظ و یادگیری بهتر آنها یاری رساند:
1. دستهبندی مطالب
دستهبندی محض مطالب به مقولهها یا طبقات بیشتر برای جلوگیری موضوعات ساده یا پایه مفیدند. برای حفظ کردن یک سوره متوسط و بهویژه طولانی خوب است ابتدا آن سوره را به چند دسته از آیات تقسیم، و هر دسته از آیات را جداگانه حفظ و به دسته آیات پیشین متصل کنید؛ البته لازم نیست آیات مربوط به یک دسته را بهطور کامل در یک جلسه حفظ کنید. مهم این است که در ذهن خودتان آنها را در یک دسته و مجموعه قرار دهید. با این کار حجم سوره کمتر به نظر میرسد و حافظ تسلط و احاطه کاملتری بر آن سوره خواهد داشت.
تا جایی که امکان دارد بکوشید آن دسته آیاتی را که برای حفظ برگزیدهاید، به هم مربوط باشند؛ بهطور مثال برای حفظ کردن سوره مبارکه نبأ میتوان آن را به 3 گروه از آیات تقسیم کرد. بدین ترتیب که آیه اول تا آیه شانزدهم که اغلب بیان پدیدههای طبیعی است در دسته اول، و آیات هفدهم تا سیام که در وصف قیامت و وضعیت اهل عذاب است در دسته دوم و سرانجام آیات سی و یکم تا آخر سوره در دسته سوم قرار میگیرند.
2. تهیه سرفصل مطالب
از جمله راهبردهای سازماندهی برای تکالیف پیچیده یادگیری میتوان به تهیه سرفصلهای یک کتاب درسی نظیر آنچه در فهرست مطالب اینگونه کتابها دیده میشود، اشاره کرد. برای این منظور یادگیرنده باید اندیشههای اصلی و فرعی را به اختصار و با استفاده از کلمات و عبارات مهم به دنبال هم بنویسد؛ به طور مثال سرفصلهای ذیل را میتوان برای سوره مبارکه مرسلات تهیه کرد:
1. سوگندهایی در مورد قیامت و حوادث سخت رستاخیز (آیات 1 تا 15)؛
2. سرگذشت غمانگیز اقوام گنهکار پیشین (آیات 16 تا 19)؛
4. سرنوشت تکذیبکنندگان قیامت (آیات 29 تا 40)؛
5. اشارهای به وضع پرهیزکاران و تکذیبکنندگان در قیامت (آیات 41 تا 50).
ضمناً میتوان برای هر یک از سرفصلهای پیشگفته، اندیشههای فرعی را نیز در نظر گرفت؛ بهطور مثال میتوان عناوین فرعی ذیل را برای وضع پرهیزکاران در قیامت تهیه کرد:
سایهها و چشمهها، میوهها، خوردن و آشامیدن، جزای نیکوکاران.
3. تهیه نقشه مفهومی
راهبرد سازماندهی دیگر، تبدیل متن به طرح یا نقشه است. برای این منظور، یادگیرنده ابتدا اندیشه یا مفهوم اصلی متن را مشخص، و بعد اندیشهها یا مفاهیم فرعی وابسته به مفهوم اصلی را مشخص میکند؛ سپس این اندیشههای فرعی را به مفهوم اصلی میپیوندد. نتیجه یک طرح یا نقشه است که مفهوم اصلی در بالا یا وسط و اندیشههای فرعی در زیر یا پیرامون آن قرار میگیرند.
نقشه مفهومی به یک بازنمایی تصویری و کلامی از مفاهیم و روابط مهم میان آنها گفته
میشود. هدف نقشه مفهومی این است که به یادگیرنده کمک کند تا بازنما یا تصویر روشنی از آنچه قرار است آموخته شود، درست کند. بهطور مثال نقشه مفهومی ذیل را میتوان برای سوره مبارکه طور در نظر گرفت:
ی. رعایت بهداشت و تغذیه مناسب
افزون بر عوامل پیشگفته، برخی عوامل فیزیولوژیک نیز همچون نوع تغذیه بر چگونگی حافظه حافظ تأثیرگذار است. برخی از تحقیقات پژوهشگران حاکی از تأثیر نوع تغذیه در عملکرد حافظه است؛ به طور نمونه، مانینگ و همکاران (1990) در مطالعه خود از آزمودنیهای سالمند و جوان خواستند تا ناشتا به آزمایشگاه حافظه بیایند. در آنجا قبل از انجام تکالیف حافظه به گروهی از آزمودنیها نوشابهای حاوی گلوکز و به گروه دیگر نوشابهای کاذب بدون شکر و دارای ساکارین داده شد.
سالمندان گروه اول در دو تکلیف حافظه کلامی بلندمدت (یادگیری فهرست کلمات و حفظ یک پاراگراف) به طور معناداری از سالمندان گروه دوم بهتر عمل کردند. اندازهگیری گلوکز خون آنان نشان داد که آزمودنیهایی که گلوکز بیشتری داشتند، عملکرد حافظه آنها بهتر بود. در منابع دینی نیز مصرف برخی غذاها و رعایت برخی از امور بهداشتی مؤثر در تقویت حافظه دانسته شده که به تعدادی از آنها اشاره میشود:
1. عسل
امام کاظمعلیهالسلام عسل را مایه شفای امراض مختلف دانسته و فرموده است: خوردن مقداری عسل به صورت ناشتا ذهن را صفا بخشیده، حافظه را تقویت میکند.
2. کرفس
رسول خداصلیاللهعلیهوآله فرمود: کرفس را مصرف کنید که غذای پیامبران الاهی، الیاس و یسع و یوشع بوده است و روایت شده است که باعث تقویت حافظه میشود.
3. کندر
رسول خداصلیاللهعلیهوآله در وصیتی به امیرمؤمنانعلیهالسلام فرمود: ای علی! سه چیز است که حافظه را زیاد و بیماری را برطرف میسازد: کندر و مسواکزدن و قرائت قرآن.
4. کشمش قرمز
خوردن 21 عدد کشمش قرمز به صورت ناشتا حافظه را فزونی میبخشد.
5. مسواک زدن
رسول خداصلیاللهعلیهوآله به امام علیعلیهالسلام فرمود: ای علی! مسواک از سنّت است… و حافظه را افزایش میدهد.
6. روزه گ
رفتن
همچنانکه مصرف برخی غذاها نقش مؤثری در تقویت حافظه دارد، زیادهروی در تغذیه نیز عامل مهمی برای فراموشی و ضعف حافظه است؛ به همین جهت در برخی روایات، روزه گرفتن عامل مؤثر در تقویت حافظه به شمار آمده است. امام صادق علیهالسلام در روایتی از امیرمؤمنان علیهالسلام سه چیز را باعث برطرف شدن بلغم و تقویت حافظه دانسته است: مسواکزدن، روزه و قرائت قرآن. همچنین قابل توجه است که در روایات معصومان علیهمالسلام مصرف بعضی غذاها سبب نسیان و فراموشی دانسته شده؛ همچون: سیب ترش، پنیر، گشنیز و خیارچنبر و نیز برخی رفتارها زمینهساز ضعف حافظه به شمار آمده است.
هادی حسینخانی
منبع: دو فصلنامه اسلام و پژوهش های تربیتی شماره 3
http://www.farsnews.com