ورود

ثبت نام

موسسه قرآن و نهج البلاغه
home-icone
Institute of Quran & Nahjul Balaghah

راهبردهای روان‌شناختی حفظ قرآن (بخش دوم)

فهرست مطالب

ه‍ . آمادگی جسمی ـ روانی


آمادگی جسمی ـ روانی شرط دیگر تمرکز حواس به شمار می‏رود؛ بنابراین، عواملی چون گرسنگی و تشنگی، خستگی و کسالت، خواب‏آلودگی، اضطراب، عجله، دل‏مشغولی و… باعث آن می‏شود که هنگام حفظ قرآن، آرامش و تمرکز لازم را نداشته باشیم و نتوانیم قرآن را به دقت حفظ کنیم. بر این اساس، بهتر است ابتدا آمادگی لازم را به دست آورده، برنامه حفظ قرآن خود را به زمان مناسب دیگری موکول کنی
م.


و. کاستن از بار حافظه


بهتر است ذهن خود را از پر شدن دور کنید؛ زیرا در این صورت، حافظه خود را با این اندیشه که کارهای کوچک متعدد روزانه ضرورتاً باید در زمان خاصی انجام شوند، انباشته خواهید کرد. آن‌گاه که مجبور شویم بسیاری از موضوعات کوچک و پیش پا افتاده را به خاطر بسپاریم، توانایی خود را در جهت تمرکز حواس برای حفظ قرآن به حداقل ممکن کاهش داده‏ایم.


برای اینکه مانع از فشار این موضوعات به ذهن شویم، پیشنهادهای ذیل توصیه می‏شود:کارهایی را که باید انجام شود، با سرعت انجام دهید تا دیگر به آنها فکر نکنید. از توجه به افکار بی‏ارزش، بیهوده، تصاویر نامناسب، متون بی‏محتوا و جزئیات گنگ خوداری کنید. برای این کار کافی است هر چیزی را در همان وهله اول حفظ نکنید. موضوعات روزمره را که هنگام حفظ قرآن به ذهن خطور می‏کند، بی‏درنگ در یک دفتر یادداشت، یاددا
شت کرده، بدین‏وسیله حافظه خود را درگیر آن نکنید. بکوشید موضوعات کم‏ارزش و جزئی را که در کار حافظه اخلال ایجاد می‏کند، به فراموشی بسپارید.


ز. تکرار و مرور


در نظریه خبرپردازی یادگیری، نظام یاد به سه مرحله اصلی حافظه حسی، حافظه کوتاه مدت و حافظه درازمدت تقسیم شده است. ابتدا محرک‏های محیطی به وسیله گیرنده‏های حسی دریافت، و وارد حافظه حسی می‏شوند. بعد اطلاعاتی که به حافظه حسّی وارد شده‏اند اگر مورد دقت یا توجه قرار گیرند، وارد حافظه کوتاه‏مدت می‏شوند؛ سپس اطلاعات وارد شده به حافظه کوتاه‏مدت مربوط به اطلاعات پیشین موجود در حافظه درازمدت رمزگردانی شده، به این حافظه وارد می‏شوند و جزو آموخته‏های فرد در می‏آیند. اطلاعات به کمک سه فرایند شناختی عمده با نام‏های تکرار یا مرور، بسط یا گسترش و سازمان‏دهی به حافظه درازمدت انتقال می‏یابند.


وقتی مطلبی از حافظه کوتاه‏مدت وارد حافظه درازمدت شد، گفته می‏شود که آن مطلب یاد گرفته شده است.  بنابر آنچه گفته شد، یکی از راه‏های انتقال اطلاعات از حافظه کوتاه‏مدت به حافظه درازمدت، تکرار مطالب است. تکرار و مرور، راهبردی مؤثر در حفظ آیات قرآن به شمار می‏رود و لازم است فردی که در این جهت گام بر می‏دارد، تاکتیک‏های ذیل را برای تسهیل در یادگیری و حفظ قرآن در نظر داشته باشد:


1. مکررخوانی


برای حفظ کردن هر آیه از قرآن باید آن را چندین بار و هر بار با توجه تمام به هر حرف و کلمه موجود در آن، تلاوت کرد؛ البته دفعات تکرار با توجه به قدرت حافظه هر شخص و نیز به نسبت سخت یا آسان بودن آیات فرق می‏کند. برخی شاید با 3 بار خواندن یک آیه نه چندان طولانی آن را به خاطر بسپارند؛ ولی برخی دیگر به تمرین بیشتری نیاز دارند.


به‏طور طبیعی با چندین بار خواندن آیه، مقدار فراوانی از کلمات آن در ذهن جای می‏گیرد؛ اما هنوز آیه مزبور به‏طور کامل جای خود را در ذهن نیافته است. حال باید آیه را بدون استفاده از قرآن و با کمک گرفتن از حافظه بخوانید. احتمالاً در این هنگام به اشکالاتی بر خواهید خورد و تعدادی از کلمات و حروف را به یاد نخواهید آورد؛ زیرا هنوز بر تمام کلمات احاطه نیافته‏اید.


در هر قسمتی که متوقف شدید و نتوانستید کلمه مورد نظر را در ذهن خود بیابید، به قرآن رجوع کنید؛ آن کلمه را بجویید و به ذهن بسپارید و به همین ترتیب برای بقیه آیه عمل کنید تا بتوانید آیه را به طور کامل و به راحتی از حفظ بخوانید. حال آیه را دست‏کم 5 بار از حفظ تلاوت کنید تا مطمئن شوید آن را خوب به خاطر سپرده‏اید. مهم این است که قادر باشید آیه محفوظه را روان و راحت قرائت کنید، نه با دشواری و بروز اشکالات. توصیه مهم این است که بکوشید هنگام مرور، آیات را تلاوت کنید و فقط از ذهن نگذرانید.


2. بخش به بخش حفظ کردن


در این روش، مقدار فراوانی از اطلاعات به چند بخش تقسیم و این بخش‏ها به نوبت آموخته می‏شوند. انتقال اطلاعات به حافظه درازمدت به کوشش فراوان نیاز دارد. وقتی مقدار بسیاری اطلاعات به چند بخش کوچک‏تر تقسیم می‏شود و آن بخش‏ها به‏طور جداگانه آموخته می‏شوند، انتقال آنها به حافظه درازمدت آسان‏تر انجام می‏گیرد.در مورد حفظ کردن آیات متوسط یا طولانی، باید هر چند کلمه از آیه مثلاً هر 3 یا 4 کلمه را جدا از قسمت‏های دیگر حفظ؛ سپس هر قسمت را به قسمت‏های قبل از آن وصل کرد تا آیه تمام شود؛ به طور مثال، در آیه 23 از سوره مبارکه جاثیه:


(أَفَرَأَیْتَ مَنْ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ…).


ابتدا قسمت اول را به وسیله تکرار و همراه با دقت و تمرکز کافی حفظ می‏کنیم:&l t;/P>

حال به قسمت بعدی می‏رسیم:


(وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَی عِلْمٍ…) (تکرار) تا اینکه حفظ شود.


حال قسمت اول و دوم را چندین بار با یک‏دیگر می‏خوانیم:


(أَفَرَأَیْتَ مَنْ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَی عِلْمٍ)(تکرار)


اکنون قسمت سوم: (وَخَتَمَ عَلَی سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ…) (تکرار)


قسمت سوم را به بخش‏های قبلی وصل و تکرار می‏کنیم.


حال قسمت چهارم:


(وَجَعَلَ عَلَی بَصَرِهِ غِشَاوَةً… ) (تکرار)



قسمت پنجم،


(فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ… ) (تکرار)


حال به قسمت‏های پیش وصل و تکرار شود.


قسمت آخر: (أَفَلاَ تَذَکَّرُونَ) (تکرار)


حال همه آیه را می‏توانیم به راحتی از حفظ تلاوت کنیم.


3. درنگ و تمرین پراکنده


موضوعی که در بحث تکرار و تمرین همیشه مورد سؤل بوده، چگونگی تمرین و تکرار حوادث است. آیا تمرین و تکرار حوادث به صورت پشت سر هم و متوالی هنگامیادگیری، عملکرد حافظه و یادآوری را افزایش می‏دهد یا تمرین و تکرار حوادث به صورت پراکنده و با فاصله یادآوری بهتری به همراه خواهد داشت؟


ملتون (1970) مطالعات مهمی
را در زمینه مقایسه بین تمرین پراکنده و تمرین متوالی و اهمیت اثر درنگ گزارش داده است. او در یکی از آزمایش‏های خود نشان می‏دهد که هرچه مدت زمان ارائه برای هر کلمه طولانی‏تر شود، عملکرد حافظه و یادآوری بهتر می‏شود.


در تمرین پراکنده، یادگیرنده به جای اینکه بکوشد یکباره و در یک نوبت، مقدار فراوانی اطلاعات را حفظ کند، وقتش را تقسیم، و چندین بار آن اطلاعات را مرور می‏کند. این کار باعث می‏شود تا از خستگی و از بین رفتن انگیزه فرد جلوگیری شود. اگر یادگیرنده چندین نوبت صرف مطالعه کند، آنچه را در نوبت قبل فراموش کرده، در نوبت بعد به سرعت می‏آموزد؛ بنابراین اگر به‏طور مثال، روزی 2 ساعت برای حفظ قرآن وقت صرف کرده‏اید، این 2 ساعت به هم‏پیوسته و یکباره نباشد؛ بلکه آن را به 3 وقت 40 دقیقه‏ای و یا به 2 زمان 60 دقیقه‏ای با فاصله زمانی مناسب بین آنها تقسیم کنید.


4. مکرّر شنیدن


گاهی اوقات انسان توانایی بهره‏گیری مناسب و مستقیم از حافظه را برای مرور آیات ندارد. اینجا برای اینکه هم از وقت موجود استفاده شود و هم ذهن فشار بسیاری را متحمل نشود، بسیار مناسب است که از نوار ترتیل قرآن استفاده کنید به این صورت که نوار آیات مورد نظر را که به روش ترتیل تلاوت شده به دقت گوش دهید و آنها را همزمان با قرائت قاری از ذهن بگذرانید.


بدیهی است که موارد اشتباه به‏وسیله نوار در همان لحظه برطرف می‏شود. به طور تجربی می‏توان ادعا کرد که این کار فشار کمتری را بر نیروی حافظه انسان وارد می‏سازد؛ ولی روش مرور از طریق گوش‏دادن به صورت شیوه اصلی توصیه نمی‏شود؛ زیرا: اولاً، با این کار، قوه حافظه، تنبل و ضعیف می‏شود؛ ثانیاً، خیلی دیرتر به نتیجه مطلوب می‏توان رسید؛ ثالثاً، محفوظات استحکام چندانی نخواهند داشت. ضمناً در صورت استفاده از نوار بکوشید از نوارهای ترتیل کُند که دارای سرعت کمتری در مقایسه با ترتیل معمول است استفاده کنید.


5. تکرار بیشتر آیات مشابه


آیات بسیاری را می‏توان سراغ گرفت که با هم شباهت دارند یا عینِ همند؛ برای مثال، آیه 58 بقره با آیات 161 آل‏عمران، 5 انعام، 6 شعراء، 10 نمل، و 31 قصص همانند است و آیه 89 سوره آل عمران همان آیه 5 سوره نور است.حال توصیه می‏شود که در حفظ این‏گونه آیات کوشش و تکرار بیشتری کنید.اگر آیه‏های غیر همانند برای حفظ باید ده مرتبه تکرار شوند، این آیات را لازم است بیست مرتبه تکرار کرد تا خوب در ذهن جای گیرند. این همانندی، در پایان بعضی از آیات نیز وجود دارد؛ مثل (إِنَّ اللّهَ کانَ غَفُوراً رَحِیماً) و (کانَ اللّهُ غَفُوراً رَحِیماً)، یا (إِنَّ اللّهَ کانَ عَلِیماً حَکِیماً) و (وَ اللّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ).


6. پُرآموزی


پرآموزی جلو تداخل در یادگیری را می‏گیرد. پرآموزی یعنی تکرار مطالب و یادگیری تا حد اشباع. برای این منظور، پس از آنکه یادگیرنده به حد دلخواه به یادگیری یا عملکرد دست یافت، باز هم برای مدتی بیشتر به تمرین و تکرار ادامه می‏دهد. زمانی گفته می‏شود که مهارتی به حد پرآموزی آموخته شده است که تمرین اضافی دیگر نتواند آن را بهبود بخشد.توصیه بسیار مهم ما این است که تا آیه‏ای را به صورت کاملاً متقن و مستحکم حفظ نکرده‏اید، هیچ گاه سراغ آیه بعدی نروید. عدم رعایت این نکته حتماً مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد.


ح . گسترش


گسترش به معنای افزودن معنا به اطلاعات جدید از طریق پیوند آن با دانش پیشین است. به عبارت دیگر، ما از طرحواره‏هایمان و از دانش موجود خود استفاده می‏کنیم تا معنای اطلاعات تازه را درک کنیم. یادگیرنده به کمک راهبرد گسترش، بین آنچه ازپیش می‏دانسته و آنچه قصد یادگیری‏اش را دارد، پل ارتباطی ایجاد می‏کند.این کار از راه افزودن جزئیات بیشتر به مطلب تازه، خلق مثال‏ها و مواردی برای آن، ایجاد تداعی بین آن و اندیشه‏های دیگر، و استنباط کردن درباره آن، انجام می‏شود. اینجا ب
ه اختصار برخی از راهبردهای مربوط به گسترش، و کاربرد آنها را در حفظ قرآن ارائه می‏کنیم.


1. سر واژه


اگر شما نیازمندید اطلاعات را برای زمانی طولانی به یاد داشته باشید، یک «سرواژه» یا «سرنام» شیوه مناسبی است. سرواژه کلمه‏ای به شکل مختصر است که از حرف اول هر کلمه در یک فراز تشکیل شده است. مانند کلمه (ناجا) که از حروف اول (نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران) تشکیل یافته. با استفاده از سرواژه می‏توان حروف آغازین چند آیه قرآن را به هم پیوند داد و با ساختن کلمه‏ای، امکان یادآوری آیات را تسهیل کرد؛


به‏طور مثال، با پیوند دادن حروف اول سه آیه 12 تا 14 سوره نساء که مشتمل بر یک صفحه قرآن، با رسم‏الخط عث
مان‏طه است می‏توان کلمه «وتو» را ساخت و به این ترتیب آیات را یادآوری کرد. این روش برای پرهیز از اشتباه آیات مشابه نیز بسیار مؤثر است؛ برای مثال، در آخر آیه 3 آیه متوالی از سوره آل‏عمران یعنی آیات 176 تا 178 سه جمله شبیه به هم وجود دارد که فقط در یک کلمه به ترتیب ذیل اختلاف دارند:


آیه 176 (ولهم عذاب عظیم)


آیه 177 (ولهم عذاب الیم)


آیه 178(ولهم عذاب مهین)


حفظ کردن ترتیب این سه جمله قدری وق
ت‏گیر است. اگر بخواهیم ترتیب درست این جملات را در هر آیه به خاطر بسپاریم می‏توانیم به حروف اول سه کلمه «عظیم، الیم و مهین» توجه کرده، کلمه «عام» را که به معنای سال است، به دست آوریم. حال حافظ قرآن می‏تواند هنگام خواندن این آیات با به یاد آوردن کلمه رمز متوجه ترتیب آنها شود.


2. یادداشت‏برداری


منظور از یادداشت‏برداری، انتخاب و ثبت نکات مهم مطلب شنیداری یا نوشتاری است. در صورتی می‏توان یادداشت‏برداری را در ردیف راهبردهای گسترش معنایی قرار داد که به یادگیرنده کمک کند اطلاعات جدید را سازمان دهد و بین آنها و دانش موجود خود پیوند برقرار سازد.برای رفع اشتباه در حفظ آیات مشابه، بهترین روش، یادداشت ‏برداری و نوشتن این موارد و علامت‏گذاری و مقایسه بین آنها است.


بدین ترتیب حافظ می‏تواند کنار هر آیه (به وسیله مداد) موارد مشابه آن را (شماره آیه و نام سوره) یادداشت کند.در مورد اهمیت یادداشت‏برداری در حفظ مطالب، ابوبصیر از امام صادق‌علیه‌السلام نقل می‏کند که فرمود: «اکتبوا فانکم لا تحفظوا حتی تکتبوا؛ بنویسید؛ زیرا شما یاد نمی‏گیرید مگر اینکه بنویسید».


3. تصویرسازی ذهنی


منظور از تصویرسازی ذهنی یعنی برقراری ارتباط معنادار بین مطالب از طریق ایجاد رابطه ذهنی بین آن‏ها… . این تدبیر آموزشی یادگیری دانش‏آموزان را بهبود می‏بخشد.با استفاده از این شیوه می‏توان محتوا و مضمون یک آیه را به یک تصویر ذهنی پیوند زد و با یادآوری آن تصویر، محتوای آیه را به یاد آورد؛ به‏طور مثال، در داستان ورود فرشتگان به صورت میهمان بر حضرت ابراهیم‌علیه‌السلام که از آیه 69 به بعد در سوره هود آمده می‏توان محتوای آیه را با این تصویر ذهنی تداعی کرد که مردی گوساله‏ای بریان شده را به سوی میهمان می‏برد. مضمون آیه 70 با این تصویر تداعی می‏شود که میهمانان از تناول آن گوساله امتناع می‏کنند. محتوای آیه 71 را می‏توان به شکل زنی در حا
ل خنده تصویر کرد و محتوای آیه 72 را با تصویر یک زوج سالخورده و با علامت تعجب بر فراز آنها و… .


4. روش مکان‏ها


یکی دیگر از راه‏های بسط معنایی، روش مکان‏ها است. در روش مکان‏ها که روش قدیم برای حفظ کردن اطلاعات است، یادگیرنده، هنگام یادگیری و یادآوری مطالب، مکان اشیا را در ذهن خود مجسّم می‏کند. برای استفاده از این روش، یادگیرنده ابتدا به ترتیب موقعیت یا مکان اشیا را می‏آموزد، یعنی نقشه آنها را به خاطر می‏سپارد، و هنگام یادآوری، با طی این مراحل ذهنی، آنها را به یاد می‏آورد.


شما نیز می‏توانید مثال ذیل را در کارهای خود به نحو مؤثری به کار ببرید: ابتدا ده مکان را در خانه خود برگزینید. آنها را
به نحوی انتخاب کنید که توالی حرکت از یک مکان به مکان دیگر روشن و بدیهی باشد؛ برای مثال، در ورودی تا هال، آشپزخانه، اتاق خواب و… . مطمئن شوید که این ده مکان را به آسانی و به ترتیب بتوانید تصور کنید.


حال 10 گزینه را در نظر بگیرید و آنها را در یکی از این ده مکان قرار دهید. بدین‏وسیله شما می‏توانید جایگاه هر آیه را در یکی از مکان‏های خانه قرار داده، با ورود ذهنی به هر مکان، آیه‏ای را که از آن مکان تداعی می‏شود، به یاد آورید. بکوشید جای هر آیه در صفحه قرآن را کاملاً به خاطر بسپارید تا آسان‏تر بتوانید آیه حفظ شده را به خاطر آورده، ارائه کنید.


ط. سازمان‏دهی


سازمان‏دهی بهترین و کامل‏ترین نوع
راهبرد بسط معنایی است با این تفاوت که یادگیرنده در استفاده از راهبرد سازمان‏دهی، برای معنادار ساختن یادگیری، به مطالبی که قصد یادگیری آنها را دارد، نوعی چارچوب سازمانی تحمیل می‏کند؛ اما چنین عملی در راهبردهای گسترش الزامی نیست. ساده‏ترین شکل سازمان‏دهی این است که اطلاعات را در دسته‏هایی قرار دهیم تا آنها را آسان‏تر یاد بگیریم و راحت‏تر به یاد آوریم.


وقتی ماده‏های متعدد یادگیری را دسته‏بندی می‏کنیم، از بار حافظه فعال خود می‏کاهیم و قدرت تمرکزمان را بیشتر می‏کنیم. همین امر، علت اصلی تسهیل یادگیری از راه دسته‏بندی اطلاعات است. در واقع ما از مقدار اطلاعاتی که می‏خواهیم یاد بگیریم کم نمی‏کنیم؛ بلکه از راه تقطیع، ماده‏های اطلاعاتی را محدود می‏سازیم. روش‏های ذیل می‏تواند ما را برای سازمان‏دهی اطلاعات و حفظ و یادگیری بهتر آنها یاری رساند:


1. دسته‏بندی مطالب


دسته‏بندی محض مطالب به مقوله‏ها یا طبقات بیشتر برای جلوگیری موضوعات ساده یا پایه مفیدند. برای حفظ کردن یک سوره متوسط و به‏ویژه طولانی خوب است ابتدا آن سوره را به چند دسته از آیات تقسیم، و هر دسته از آیات را جداگانه حفظ و به دسته آیات پیشین متصل کنید؛ البته لازم نیست آیات مربوط به یک دسته را به‏طور کامل در یک جلسه حفظ کنید. مهم این است که در ذهن خودتان آنها را در یک دسته و مجموعه قرار دهید. با این کار حجم سوره کمتر به نظر می‏رسد و حافظ تسلط و احاطه کامل‏تری بر آن سوره خواهد داشت.


تا جایی که امکان دارد بکوشید آن دسته آیاتی را که برای حفظ برگزیده‏اید، به هم مربوط باشند؛ به‏طور مثال برای حفظ کردن سوره مبارکه نبأ می‏توان آن را به 3 گروه از آیات تقسیم کرد. بدین ترتیب که آیه اول تا آیه شانزدهم که اغلب بیان پدیده‏های طبیعی است در دسته اول، و آیات هفدهم تا سی‏ام که در وصف قیامت و وضعیت اهل عذاب است در دسته دوم و سرانجام آیات سی و یکم تا آخر سوره در دسته سوم قرار می‏گیرند.


2. تهیه سرفصل مطالب


از جمله راهبردهای سازمان‏دهی برای تکالیف پیچیده یادگیری می‏توان به تهیه سرفصل‏های یک کتاب درسی نظیر آنچه در فهرست مطالب این‏گونه کتاب‏ها دیده می‏شود، اشاره کرد. برای این منظور یادگیرنده باید اندیشه‏های اصلی و فرعی را به اختصار و با استفاده از کلمات و عبارات مهم به دنبال هم بنویسد؛ به طور مثال سرفصل‏های ذیل را می‏توان برای سوره مبارکه مرسلات تهیه کرد:


1. سوگندهایی در مورد قیامت و حوادث سخت رستاخیز (آیات 1 تا 15)؛


2. سرگذشت غم‏انگیز اقوام گنهکار پیشین (آیات 16 تا 19)؛


3. گوشه‏ای از ویژگی‏های آفرینش انسان و طبیعت (آیات 20 تا 28)؛


4. سرنوشت تکذیب‏کنندگان قیامت (آیات 29 تا 40)؛


5. اشاره‏ای به وضع پرهیزکاران و تکذیب‏کنندگان در قیامت (آیات 41 تا 50).


ضمناً می‏توان برای هر یک از سرفصل‏های پیش‏گفته، اندیشه‏های فرعی را نیز در نظر گرفت؛ به‏طور مثال می‏توان عناوین فرعی ذیل را برای وضع پرهیزکاران در قیامت تهیه کرد:


سایه‏ها و چشمه‏ها، میوه‏ها، خوردن و آشامیدن، جزای نیکوکاران.


3. تهیه نقشه مفهومی


راهبرد سازماندهی دیگر، تبدیل متن به طرح یا نقشه است. برای این منظور، یادگیرنده ابتدا اندیشه یا مفهوم اصلی متن را مشخص، و بعد اندیشه‏ها یا مفاهیم فرعی وابسته به مفهوم اصلی را مشخص می‏کند؛ سپس این اندیشه‏های فرعی را به مفهوم اصلی می‏پیوندد. نتیجه یک طرح یا نقشه است که مفهوم اصلی در بالا یا وسط و اندیشه‏های فرعی در زیر یا پیرامون آن قرار می‏گیرند.


نقشه مفهومی به یک بازنمایی تصویری و کلامی از مفاهیم و روابط مهم میان آنها گفته
می‏شود. هدف نقشه مفهومی این است که به یادگیرنده کمک کند تا بازنما یا تصویر روشنی از آنچه قرار است آموخته شود، درست کند. به‏طور مثال نقشه مفهومی ذیل را می‏توان برای سوره مبارکه طور در نظر گرفت:


ی. رعایت بهداشت و تغذیه مناسب


افزون بر عوامل پیش‏گفته، برخی عوامل فیزیولوژیک نیز همچون نوع تغذیه بر چگونگی حافظه حافظ تأثیرگذار است. برخی از تحقیقات پژوهشگران حاکی از تأثیر نوع تغذیه در عملکرد حافظه است؛ به طور نمونه، مانینگ و همکاران (1990) در مطالعه خود از آزمودنی‏های سالمند و جوان خواستند تا ناشتا به آزمایشگاه حافظه بیایند. در آنجا قبل از انجام تکالیف حافظه به گروهی از آزمودنی‏ها نوشابه‏ای حاوی گلوکز و به گروه دیگر نوشابه‏ای کاذب بدون شکر و دارای ساکارین داده شد.


سالمندان گروه اول در دو تکلیف حافظه کلامی بلندمدت (یادگیری فهرست کلمات و حفظ یک پاراگراف) به طور معناداری از سالمندان گروه دوم بهتر عمل کردند. اندازه‏گیری گلوکز خون آنان نشان داد که آزمودنی‏هایی که گلوکز بیشتری داشتند، عملکرد حافظه آنها بهتر بود. در منابع دینی نیز مصرف برخی غذاها و رعایت برخی از امور بهداشتی مؤثر در تقویت حافظه دانسته شده که به تعدادی از آنها اشاره می‏شود:


1. عسل


امام کاظم‌علیه‌السلام عسل را مایه شفای امراض مختلف دانسته و فرموده است: خوردن مقداری عسل به صورت ناشتا ذهن را صفا بخشیده، حافظه را تقویت می‏کند.


2. کرفس


رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: کرفس را مصرف کنید که غذای پیامبران الاهی، الیاس و یسع و یوشع بوده است و روایت شده است که باعث تقویت حافظه می‏شود.


3. کندر


رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در وصیتی به امیرمؤمنان‌علیه‌السلام فرمود: ای علی! سه چیز است که حافظه را زیاد و بیماری را برطرف می‏سازد: کندر و مسواک‏زدن و قرائت قرآن.


4. کشمش قرمز


خوردن 21 عدد کشمش قرمز به صورت ناشتا حافظه را فزونی می‏بخشد.


5. مسواک زدن


رسول خدا‌صلی‌الله‌علیه‌وآله به امام علی‌علیه‌السلام فرمود: ای علی! مسواک از سنّت است… و حافظه را افزایش می‏دهد.


6. روزه گ
رفتن


همچنانکه مصرف برخی غذاها نقش مؤثری در تقویت حافظه دارد، زیاده‏روی در تغذیه نیز عامل مهمی برای فراموشی و ضعف حافظه است؛ به همین جهت در برخی روایات، روزه گرفتن عامل مؤثر در تقویت حافظه به شمار آمده است. امام صادق ‌علیه‌السلام در روایتی از امیرمؤمنان ‌علیه‌السلام سه چیز را باعث برطرف شدن بلغم و تقویت حافظه دانسته است: مسواک‏زدن، روزه و قرائت قرآن. همچنین قابل توجه است که در روایات معصومان ‌علیهم‌السلام مصرف بعضی غذاها سبب نسیان و فراموشی دانسته شده؛ همچون: سیب ترش، پنیر، گشنیز و خیارچنبر و نیز برخی رفتارها زمینه‏ساز ضعف حافظه به شمار آمده است.


هادی حسین‏خانی


منبع: دو فصلنامه اسلام و پژوهش های تربیتی شماره 3


http://www.farsnews.com

به این مطلب امتیاز دهید:
اشتراک گذاری در telegram
اشتراک گذاری در whatsapp
اشتراک گذاری در facebook
اشتراک گذاری در email

فرصت ویژه برای علاقه مندان به نویسندگی

شما می توانید مقالات خود را با نام خود در وب سایت موسسه منتشر نمائید. برای شروع کلیک نمائید.

نویسنده مقاله باشید